پویاروز – عباس خزلی/ در روزگار ما که فضای مجازی به مهم‌ترین بستر تبادل اطلاعات تبدیل شده، معضلی به‌نام اخبار جعلی یا فیک‌نیوز همچون یک زخم پنهان، امنیت روانی و اجتماعی کشور را تهدید می‌کند.
امروز دیگر تولید و پخش یک تصویر جعلی یا یک روایت دروغین از یک واقعه، به اندازه شلیک یک گلوله می‌تواند بنیان اعتماد عمومی را هدف قرار دهد. متأسفانه، این پدیده در سال‌های اخیر به ابزاری برای تخریب چهره نظام، تضعیف نهادهای حاکمیتی، و تخریب روحیه مردم تبدیل شده است.
هر وقت آرامش می‌آید، هجمه آغاز می‌شود
الگوی قابل تأملی که در سال‌های اخیر مشاهده می‌شود این است: هرگاه کشور به سمت ثبات و آرامش نسبی پیش می‌رود چه در حوزه سیاست، چه اقتصاد و چه روابط خارجی به‌ناگاه موجی از اخبار ناامیدکننده، تصاویر ساختگی، شایعات هدفمند و روایت‌های احساسی در فضای مجازی منتشر می‌شود. هدف روشن است؛ ایجاد شکاف بین مردم و حاکمیت، تخریب چهره مسئولان، و از بین بردن سرمایه اجتماعی. این پدیده، دیگر یک آسیب ساده نیست، بلکه نوعی جنگ شناختی و روانی تمام‌عیار است.
آزادی بیان یا آزادی تخریب؟
اصلاح امور و پیشرفت کشور بدون آزادی بیان ممکن نیست. نقد منصفانه، مطالبه‌گری مسئولانه، و اطلاع‌رسانی صادقانه، پایه‌های شفافیت و پیشرفت‌اند. اما هنگامی که مرز بین «نقد» و «تخریب» شکسته می‌شود، و آزادی تبدیل به بهانه‌ای برای «دروغ‌پراکنی» و «هجمه هدفمند» می‌گردد، دیگر با یک مطالبه‌گری سالم روبرو نیستیم، بلکه با پروژه‌ای پیچیده و هدفمند برای تضعیف کشور مواجهیم.
این اخبار فیک اغلب نه تنها بی‌پایه، بلکه از اساس ساختگی‌اند؛ تصاویر و ویدئوهایی که از کشور دیگرند ولی به‌نام ایران بازنشر می‌شوند، روایت‌هایی که هیچ سندی ندارند ولی با القای احساسات، اعتماد عمومی را هدف می‌گیرند. خطرناک‌تر آنکه، بسیاری از این اخبار از سوی اتاق‌های فکر دشمنان طراحی و از طریق عوامل داخلی یا غافلان ناآگاه منتشر می‌شوند.
چرا برخورد نمی‌شود؟
یکی از ضعف‌های اصلی، خلأ قانونی و ساختاری در مقابله با این پدیده است. قوانین مقابله با شایعه‌سازی و نشر اکاذیب یا ناکارآمدند یا اجرا نمی‌شوند. از سوی دیگر، برخی نهادهای نظارتی یا دچار محافظه‌کاری شده‌اند یا با تأخیر وارد میدان می‌شوند، و این تأخیر خود به موج‌سازی بیشتر دامن می‌زند.
مسئله دیگر، فقدان رسانه های مقتدر، هوشمند و سریع در واکنش به شایعات است. تا زمانی که رسانه‌های دلسوزدر شفاف‌سازی و اطلاع‌رسانی پیش‌دستانه عمل نکنند، میدان به‌راحتی در اختیار رسانه‌های معاند و کانال‌های فیک خواهد بود.
راهکار چیست؟
تدوین و اجرای دقیق قوانین بازدارنده علیه شایعه‌پراکنان و تولیدکنندگان اخبار جعلی.
توانمندسازی رسانه‌های ملی برای پاسخگویی سریع، دقیق و اقناعی به شایعات.
افزایش سواد رسانه‌ای مردم، به‌ویژه نوجوانان و جوانان، برای تفکیک خبر واقعی از جعلی.
ایجاد سامانه ملی رصد و راستی‌آزمایی اخبار برای ارائه روایت رسمی و معتبر از وقایع.
ورود جدی دستگاه قضایی به پرونده‌های شایعه‌سازی گسترده که امنیت روانی جامعه را نشانه می‌روند.
و اما سخن پایانی
امروز، کشور درگیر جنگی است که مهماتش «کلمات» است و میدانش «افکار عمومی». اگر با این پدیده خطرناک برخورد قاطع، عالمانه و هوشمندانه نشود، اعتماد مردم فرسوده خواهد شد و جبران این خسارت بسیار دشوار است. حفظ امید مردم، اعتماد ملی و اقتدار نظام، در گرو مهار این بیماری خاموش اما فراگیر است. وقت آن رسیده که این معضل را جدی بگیریم، قبل از آنکه دیر شود.
